Sommer: 'Echt leiderschap betekent risico's nemen, je eigen plan trekken'

De ochtend na de verkiezingsnacht brengt traditiegetrouw het campagne-ontbijt in de Haagse sociëteit Nieuwspoort. Die bijeenkomsten zijn altijd leuk en openhartig, ook vanwege het slaaptekort van de campagneleiders. De winnaar van deze gemeenteraadsverkiezingen was de afkeer van de politiek, stelde Ronald Buijt van Leefbaar Rotterdam vast. Hij bedoelde de thuisblijvers.

PvdA-voorzitter Hans Spekman had nog rode ogen van de zoveelste 'dreun' voor zijn partij. Zo hard gewerkt, zoveel rode rozen en toch zoveel verloren. In de krant las ik dat de Amsterdamse PvdA-lijsttrekker Pieter Hilhorst zich tijdens debatten nogal eens verstrikte in de cijfers. Dat kwam me bekend voor, maar dan met partijleider Diederik Samsom. Wie met hem praat, krijgt een rijstebrijberg cijfers over zich heen. Daarna denkt hij dat je bent overtuigd. Zou het iets met die afkeer van Ronald Buijt te maken hebben, vroeg ik me af.

Zoveel goede mensen, zoveel slechte politiek
Over afkeer van de politiek schreef mijn favoriete Amerikaanse columnist, David Brooks, laatst een stukje. Het heette 'the leadership revival'. We hebben zoveel goede mensen, waarom hebben we zulke slechte politiek? Dat was zijn vraag, waarna er drie adviezen volgden voor bevlogen aspirant-leiders in de VS. Ook de trappelende nieuwe generatie D66'ers kan er zijn voordeel mee doen.

Advies één: politiek is een ambacht, je kunt het niet uit een boekje leren. Trek je op aan een ervaren politicus, iemand die voorbeeldig meerderheden bij elkaar weet te sprokkelen. Henk Kamp voor mijn part of Lodewijk Asscher. Neem afstand, luidt advies twee. Blijf niet hangen op Binnenhof of stadhuis. Ga naar een uithoek van het land, liever nog naar het buitenland. Daar doen ze de dingen anders. Zo leer je af met de kudde mee te lopen. Meelopers zijn er al genoeg.

Advies drie sprak mij het meest aan. Je moet je opties inperken, schrijft Brooks. Politici zijn juist geneigd zoveel mogelijk opties open te houden. Strategisch is het handig om je niet vast te leggen, af te wachten hoe de zaak uitpakt. Het slim spelen, betekent niet op één paard wedden. Je moet tenslotte langer mee en straks is er weer een andere coalitie.

Hier herkennen we onze buigzame premier. Het gemak waarmee hij VVD-beloften weggaf aan de Partij van de Arbeid, was hetzelfde gemak waarmee hij Geert Wilders comfort wilde bieden. Hij is niet de enige, maar vertegenwoordigt een generatie die politiek opvat als management.

Daar hoort de politieke taal van vandaag bij. Zo vaag en abstract mogelijk, dan kan iedereen zich erin vinden. Gemeenschappelijke verantwoordelijkheid, inclusieve samenleving, excellent onderwijs, mantelzorg, burgerkracht, duurzaamheid vooral - geen beleidsterrein dat niet duurzaam is. En nu sterk en sociaal vooruit!

Handige leider heeft geen voetafdruk
Dat is wel handig, schrijft Brooks, maar handige leiders laten geen voetafdruk achter. Het is slappe politiek, die leidt tot afkeer bij de kiezers. Je plaatst nooit je volle gewicht achter een zaak, je eigen carrière gaat voor en je raakt de inspiratie kwijt waarmee je aan de publieke zaak was begonnen.

Echt leiderschap betekent risico's nemen, je niet op de verkiezingsstrategen richten maar je eigen plan trekken. Het gaat niet om compromissen. Natuurlijk moet elke politicus die sluiten. Het gaat om de harde pizzabodem daaronder. Ik noem het ouderwetse deugdzaamheid in de politiek.

Neem Eberhard van der Laan. De burgemeester van Amsterdam heeft onlangs de Machiavelliprijs gekregen, van de gelijknamige stichting die ook het campagne-ontbijt organiseert. Ik ben er lid van, dus een beetje reclame mag wel. De prijs wordt jaarlijks uitgereikt voor heldere communicatie in de publieke sfeer.

Toen Van der Laan drieënhalf jaar geleden naar Amsterdam ging, waren er aarzelingen. Zou hij met zijn PvdA-profiel wel boven de partijen staan? Hij veroverde stormenderhand de stad, niet vanwege dat profiel of omdat hij zo handig kan praten. Maar omdat die heldere communicatie een helder moreel kompas verraadt.

Levensgrote foto van Robert M.
Zijn zwaarste opgave was de affaire Robert M., de kindermisbruiker. Van der Laan besloot eigenhandig de foto van M. levensgroot te laten zien. Waarom moest dat? Was het niet erg Telegraaf? Vanwege de tweehonderdduizend ouders die dan konden worden gerustgesteld konden, vond de burgemeester. Hij kreeg een brief van een moeder wier kind wel misbruikt was, maar hem dankte voor het hervonden vertrouwen.

Er was gerommel over preventief fouilleren. Van der Laan zei dat een pistool tegen je hoofd veel vervelender is dan preventief fouilleren. Daar was geen woord Spaans bij. Heldere communicatie, bovenal een helder idee van wat goed is en wat beter.

Het is geen toeval dat burgemeesters in staat blijken voorbeeldig leiderschap uit te dragen, meer dan politici. Dat komt doordat burgemeesters in Nederland niet gekozen worden, zegt u meteen. Ze hoeven niet op een zeepkist. Waarom hebben burgemeesters in de rest van de wereld dan ook een veel betere roep dan politici? De Amerikaanse politicoloog Benjamin Barber heeft er een boek aan gewijd: Als burgemeesters zouden regeren.

Burgemeesters kijken minder naar dagkoersen, hebben minder jongens in strakke pakken om zich heen. Ze doen geen onmogelijke beloften. Burgemeesters doen niet aan ideologie, ze verzorgen de openbare orde. Ze hebben genoeg aan de vier kardinale deugden: wijsheid, moed, rechtvaardigheid en bescheidenheid. Ouderwetse deugden, ze gaan terug op de kerkvaders. Maar let op, in turbulente tijden als nu gaan ze het helemaal maken. Ook in de gewone politiek.


^{Martin Sommer is politiek commentator van de Volkskrant}